Thượng Thủy tổ Họ Phạm Việt Nam là người họ Phạm đầu tiên được ghi tên tuổi trong lịch sử Việt Nam, là vị anh hùng dân tộc kiệt xuất có công đánh đổ ách thống trị của Phương Bắc, giành lại độc lập cho nước nhà, đánh tan quân lấn chiếm Phương Nam, bảo vệ biên cương Tổ quốc, trở thành vị Khai quốc công thần Triều Tiền Lý, xây dựng Nhà nước Vạn Xuân, một Nhà nước độc lập có tổ chức khá hoàn chỉnh đầu tiên của nước ta vào thế kỷ thứ VI.
Tên húy của Thượng Thủy tổ Họ Phạm Việt Nam là Phạm Tu. Tên húy của Thân phụ và Thân mẫu của người là Phạm Thiều và Lý Thị Trạch. Thượng Thủy tổ họ Phạm Việt Nam sinh ngày 12 tháng 3 năm Bính Thìn (476) tại hương Quang Liệt, nay là làng Quang, xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Sống dưới ách đô hộ của nhà Lương, Người đề ra chủ trương “cửu niên tam tích: tích cốc phòng cơ, tích y phòng hàn, tích khí phòng tặc”, kiên trì chuẩn bị lâu dài tích trữ lương thực, quần áo, vũ khí, tập hợp các anh hùng, nghĩa sĩ để sẵn sàng đánh đuổi giặc ngoại xâm, cứu dân, cứu nước.
Năm 541, Lý Bí phất cờ khởi nghĩa chống nhà Lương, Người đã đem toàn bộ tướng sĩ dưới trướng hưởng ứng. Người có công đầu tiến công hạ Thành Long Biên, sở lỵ của quân đô hộ Nhà Lương, đuổi Thứ sử Tiêu Tư về nước, lật đổ hoàn toàn bộ máy cai trị của chúng. Khi Nhà Lương tập trung lực lượng ở vùng biên giới hòng tràn sang chiếm lại nước ta, Phạm Tu đã chủ động đưa quân đến đánh phủ đầu, giữ vững vùng giải phóng mới giành được.
Năm 543, lợi dụng lúc quân ta bận đối phó với giặc Lương, quân Lâm Ấp ở phương Nam kéo ra quấy phá vùng Cửu Đức (vùng Hà Tĩnh hiện nay), Người được giao nhiệm vụ đem quân đánh đuổi, giữ yên bờ cõi.
Với thắng lợi vang dội “phá Bắc, bình Nam” đó, mùa xuân năm Giáp Tý-544, Lý Bí lên ngôi vua, xưng là Lý Nam Đế, lập nên nước Vạn Xuân, Nhà nước độc lập sau mấy trăm năm dưới ách đô hộ Phương Bắc, xây dựng một triều đình có tổ chức quy mô đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, phong Triệu Túc làm Thái Phó, Tinh Thiều đứng đầu Văn ban, Phạm Tu đứng đầu Võ ban.
Năm 545, Nhà Lương huy động lực lượng lớn sang xâm chiếm nước ta. Danh tướng Phạm Tu xây dựng gấp một chiến thành bằng gỗ, đất bên bờ sông Tô Lịch để cản giặc, tạo điều kiện cho Lý Nam Đế cùng đại quân của Triệu Quang Phục rút lui an toàn, củng cố lực lượng, chiến đấu lâu dài, bảo vệ nền độc lập non trẻ của nước ta suốt 6 chục năm tiếp theo. Trong trận huyết chiến không cân sức đó, Người đã anh dũng hy sinh ngày 13-8-545 (20 tháng Bảy năm Ất Sửu), thọ 70 tuổi.
Nghe tin Người mất, vua Lý Nam Đế vô cùng thương tiếc, cho Thái giám về quê hương, truy phong cho Người tước “LONG BIÊN HẦU”, ban tên thụy là “Đô Hồ”, sắc phong cho Thanh Liệt là “thang mộc ấp”, thờ Phạm Tu là “bản cảnh thành hoàng”, ban trăm nén bạc làm Miếu phụng sự lưu truyền mãi mãi. Gần 5 trăm năm sau, Lý Công Uẩn dời đô ra Thăng Long đã phong Người là Đại Thành hoàng của Thành Thăng Long. Các đời vua từ Đinh, Lê, Lý Trần đến Hậu Lê, Tây Sơn, Nguyễn đều có sắc phong “Thượng đẳng thần”, “Đô hồ đại thần”, “Đô Hồ Đại vương”. Người dân Thanh Liệt đã lập Đình Ngoại thờ Thành hoàng Đô Hồ Đại vương. Đình đã được xếp hạng Di tích Lịch sử -Văn hóa cấp Quốc gia năm 1989. Năm 2009, UBND thành phố Hà Nội đã tu bổ tôn tạo Đình này khang trang bề thế với bức đại tự là “PHẠM TỔ LINH TỪ”. Tại xã Thanh Liệt, ngoài Đình Ngoại còn có Miếu Vực thờ Phạm Tu cùng thân mẫu, thân phụ của Người và Đình Lý Nhân là nơi thờ vọng Người vì trước đây Đình Ngoại còn là nơi làm Việc làng. Một số địa phương khác ở miền Bắc cũng có đền thờ Đô Hồ Đại vương Phạm Tu như Đình Ngọc Than, xã Ngọc Mỹ, huyện Quốc Oai thờ Lý Nam Đế và Phạm Tu (Á thánh) là thành hoàng làng; Đền thờ ở thôn Hoành Sơn xã Thái Văn huyện Thái Thụy, Thái Bình; Đền Cả ở thôn Thượng, xã Diễn Kim, Diễn Châu, Nghệ An, v.v…
Năm 1998, Ban Liên lạc Họ Phạm Việt Nam (nay là Hội đồng Họ Phạm VN) được sự ủng hộ của Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, đã suy tôn Phạm Tu là “Thượng Thủy tổ của Họ Phạm Việt Nam”. Một số Thành phố lớn đã có đường phố mang tên Phạm Tu như Hải Dương, Huế, Đà Nẵng, Nha Trang…
Hằng năm, Chính quyền và nhân dân xã Thanh Liệt phối hợp với Hội đồng Toàn quốc Họ Phạm VN long trọng tổ chức kỷ niệm ngày Giỗ và ngày Sinh của Người. Hàng ngàn người họ Phạm từ hàng chục tỉnh thành và nhân dân trăm họ về dự. Tại nhiều địa phương khắp Bắc, Trung, Nam, Hội đồng Họ Phạm các cấp đều tổ chức ngày Giỗ 20 tháng Bảy kết hợp với các sinh hoạt việc họ khác như khuyến học, khuyến tài, các hoạt động văn hóa, thể dục thể thao… Nhiều gia tộc họ Phạm trên cả nước đã rước Người về thờ tại Nhà thờ tổ của gia tộc mình, xây dựng Nhà thờ khang trang, đúc tượng, vẽ tranh thờ Người, tiêu biểu là gia tộc họ Phạm ở An Ninh Hạ thuộc thành phố Huế.
Gia đình Doanh nhân Phạm Văn Hậu Phạm Quốc Trí, Ủy viên Hội đồng Họ Phạm thành phố Hồ Chí Minh đã công đức đất đai và tiền của xây dựng, Hội đồng Họ Phạm thành phố Hồ Chí Minh thiết kế nội thất và đôn đốc giám sát thi công, tổ chức trọng thể Lễ Cung thỉnh rước Linh Hương Người từ Đình Ngoại Thanh Liệt vào, Lễ An vị và Lễ Khánh thành Phạm Tổ Linh Từ tại Tam Bình Vĩnh Long ngày 28/11/2015.
Các thể hệ người Họ Phạm Việt Nam mãi mãi tự hào về vị Thượng Thủy tổ của dòng họ mình, vị anh hùng kiệt xuất của Dân tộc đã làm rạng rỡ đất nước ta. Anh linh của Thượng Thủy tổ mãi mãi phù hộ cho con cháu gắn bó cùng nhau trong tình đồng tộc, làm được mọi điều tốt đẹp cho mỗi người và cả cộng đồng.
PHẠM VĂN DƯƠNG – PHẠM THỊ THÚY LAN
